Ζωή Μητρούσκα & Εβίτα Κατσιμίχα
Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός (Bullying);
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα σοβαρό θέμα που απασχολεί αρκετά τις εκπαιδευτικές κοινότητες και προκαλεί πόνο και αρνητικά συναισθήματα στους εμπλεκόμενους. Όμως, ποια είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σε μια λογομαχία μεταξύ συμμαθητών και στο σχολικό εκφοβισμό;
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα σοβαρό θέμα που απασχολεί αρκετά τις εκπαιδευτικές κοινότητες και προκαλεί πόνο και αρνητικά συναισθήματα στους εμπλεκόμενους. Όμως, ποια είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σε μια λογομαχία μεταξύ συμμαθητών και στο σχολικό εκφοβισμό;
Για να χαρακτηριστεί μια επιθετική συμπεριφορά σχολικός εκφοβισμός (bullying) υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα, ο εκφοβισμός στο σχολικό περιβάλλον ορίζεται ως ένα πρότυπο επιθετικής συμπεριφοράς μεταξύ δύο ή περισσότερων παιδιών με κύρια χαρακτηριστικά: α) την πρόθεση για πρόκληση βλάβης, β) την επανάληψη (ή απειλή επανάληψης) για μεγάλο χρονικό διάστημα, και γ) την ύπαρξη «διαφοράς δύναμης» μεταξύ των μαθητών που εκφοβίζουν και εκείνων που υφίστανται εκφοβισμό (Χατζηχρήστου, 2011).
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι πιο συχνό σε μικρότερα παιδιά ενώ δεδομένα δείχνουν να μειώνεται όσο τα παιδιά μεγαλώνουν. Επίσης υπάρχουν διαφορές μεταξύ των φύλων, με τα κορίτσια που ασκούν εκφοβισμό να είναι πιο πιθανό να δεχτούν κοινωνική απομόνωση, φαίνεται πως ο σχολικός εκφοβισμός είναι πιο αποδεκτός κοινωνικά όταν ασκείται από αγόρια παρά όταν ασκείται από κορίτσια (Crapanzano και συν., 2011).
«Το παιδί μου ασκεί σχολικό εκφοβισμό»
Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα παιδιά δεν εκφοβίζουν επειδή είναι «κακά παιδιά», η συμπεριφορά του εξυπηρετεί κάποια λειτουργία. Όταν ένα παιδί ασκεί βία, απειλεί ή κάνει επίδειξη δύναμης μεταφράζεται πιθανότατα σε εσωτερικό πόνο, φόβο ή απειλή, μαθημένη συμπεριφορά, το παιδί μπορεί να νιώθει μοναξιά ή να προσπαθεί να προκαλέσει την προσοχή.
Αν το παιδί σας εκφοβίζει πιθανόν να είναι ένδειξη μιας έντονης ψυχικής αναστάτωσης. Μπορεί να βιώνει άγχος ή κατάθλιψη και ίσως αντιμετωπίζει δυσκολίες ρύθμισης των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς του.
Μερικοί λόγοι που εξηγούν τη συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να είναι ότι:
«Το παιδί μου δέχεται σχολικό εκφοβισμό»
Κάθε παιδί έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, τα οποία τον/την κάνουν μοναδικό/ή. Ταυτόχρονα τα ίδια αυτά χαρακτηριστικά μπορεί να μετατραπούν σε αντικείμενο περιφρόνησης και να οδηγήσουν σε σχολικό εκφοβισμό.
Είναι συχνό όταν οι γονείς συνειδητοποιούν ότι το παιδί τους είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού να κατακλύζονται από συναισθήματα ανησυχίας, τα οποία μπορεί να τους οδηγήσουν σε βιαστικές αποφάσεις (π.χ. να επικοινωνήσουν χωρίς διερεύνηση με την οικογένεια του παιδιού που εκφόβισε το δικό τους). Ωστόσο, είναι πολύ συχνό ο γονέας να μην γνωρίζει τι συμβαίνει στο παιδί του.
Υπάρχουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια για το αν δέχεται το παιδί σας σχολικό εκφοβισμό, μερικά από τα οποία μπορεί να είναι ότι:
«Τι κάνω όταν το παιδί μου εκφοβίζει;»
Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνετε αν μάθετε ότι το παιδί σας ασκεί σχολικό εκφοβισμό είναι να του μιλήσετε ανοιχτά για την κατάσταση. Ξεκαθαρίστε του με ήρεμο τρόπο ότι περιμένετε να ακούσετε τη δική του εκδοχή της ιστορίας.
Συζητώντας με το παιδί σας θα σας δοθεί η ευκαιρία να καταλάβετε την πηγή του προβλήματος και πιθανούς παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτό. Συζητείστε μαζί με το παιδί σενάρια κοινωνικής αλληλεπίδρασης, που πιθανόν είναι δύσκολο να χειριστεί, ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται κατάλληλα. Ακόμα, ένας άλλος βοηθητικός τρόπος για να αποτρέψετε το παιδί σας να το ξανακάνει, είναι να το ενθαρρύνετε να μπει στη θέση του ατόμου που δέχεται εκφοβισμό.
«Τι κάνω όταν το παιδί μου δέχεται σχολικό εκφοβισμό;»
Εφόσον εξακριβώσετε ότι το παιδί σας δέχεται εκφοβισμό είναι πολύ σημαντικό να συζητήσετε μαζί του και να του δείξετε ότι ακούτε με προσοχή όσα σας λέει. Θυμηθείτε ότι εσείς είστε ο ενήλικας και σκοπός είναι να ενδυναμώσετε το παιδί σας για να το χειριστεί αποτελεσματικά, οπότε είναι σημαντικό να φροντίσετε να μην έχετε ακραίες αντιδράσεις μπροστά του/της.
Τι άλλο μπορώ να κάνω;
Ενθαρρύνοντας το παιδί σας να αναλάβει το ίδιο δράση, είτε από τη θέση κάποιου που εκφοβίζεται είτε από τη θέση κάποιου που βλέπει να εκφοβίζεται κάποιος μπροστά του, μαθαίνετε στα παιδιά σας σημαντικές δεξιότητες οι οποίες θα τους είναι χρήσιμες για την ολόπλευρη ανάπτυξη τους. Σκεφτείτε ότι αν κάθε παιδί αναλάβει δράση στη σχολική μονάδα τότε η μείωση του φαινομένου του εκφοβισμού γίνεται πιο δραστική.
Βιβλιογραφία
Χατζηχρήστου, Χ. (2011). Σχολική ψυχολογία. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Cook, C. R., Williams, K. R., Guerra, N. G., Kim, T. E., & Sadek, S. (2010). Predictors of bullying and victimization in childhood and adolescence: A meta-analytic investigation. School Psychology Quarterly, 25(2), 65-83.
Crapanzano, A. M., Frick, P. J., Childs, K., & Terranova, A. M. (2011). Gender differences in the assessment, stability, and correlates to bullying roles in middle school children. Behavioral Sciences & the Law, 29 (5), 677-694.
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι πιο συχνό σε μικρότερα παιδιά ενώ δεδομένα δείχνουν να μειώνεται όσο τα παιδιά μεγαλώνουν. Επίσης υπάρχουν διαφορές μεταξύ των φύλων, με τα κορίτσια που ασκούν εκφοβισμό να είναι πιο πιθανό να δεχτούν κοινωνική απομόνωση, φαίνεται πως ο σχολικός εκφοβισμός είναι πιο αποδεκτός κοινωνικά όταν ασκείται από αγόρια παρά όταν ασκείται από κορίτσια (Crapanzano και συν., 2011).
«Το παιδί μου ασκεί σχολικό εκφοβισμό»
Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα παιδιά δεν εκφοβίζουν επειδή είναι «κακά παιδιά», η συμπεριφορά του εξυπηρετεί κάποια λειτουργία. Όταν ένα παιδί ασκεί βία, απειλεί ή κάνει επίδειξη δύναμης μεταφράζεται πιθανότατα σε εσωτερικό πόνο, φόβο ή απειλή, μαθημένη συμπεριφορά, το παιδί μπορεί να νιώθει μοναξιά ή να προσπαθεί να προκαλέσει την προσοχή.
Αν το παιδί σας εκφοβίζει πιθανόν να είναι ένδειξη μιας έντονης ψυχικής αναστάτωσης. Μπορεί να βιώνει άγχος ή κατάθλιψη και ίσως αντιμετωπίζει δυσκολίες ρύθμισης των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς του.
Μερικοί λόγοι που εξηγούν τη συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να είναι ότι:
- Το παιδί θέλει να ενσωματωθεί σε μια ομάδα παιδιών, η οποία παρενοχλεί έναν συμμαθητή.
- Να είναι το ίδιο το παιδί δέκτης εκφοβισμού στο σπίτι ή στο σχολείο και να νιώθει πως αποκτά μια αίσθηση δύναμης δρώντας επιθετικά στους άλλους.
- Επιζητάει την προσοχή δασκάλων, γονέων ή συμμαθητών και δεν γνωρίζει άλλον τρόπο να λάβει προσοχή.
- Μπορεί ο χαρακτήρας του να είναι πιο δυναμικός και παρορμητικός από τους συνομηλίκους του.
- Έχει την τάση να αντιλαμβάνεται τη συμπεριφορά των άλλων παιδιών ως εχθρική ακόμα και αν δεν είναι.
- Δεν καταλαβαίνει ακριβώς πως η συμπεριφορά του κάνει το παιδί που εκφοβίζεται να αισθάνεται. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για μικρότερα παιδιά.
«Το παιδί μου δέχεται σχολικό εκφοβισμό»
Κάθε παιδί έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, τα οποία τον/την κάνουν μοναδικό/ή. Ταυτόχρονα τα ίδια αυτά χαρακτηριστικά μπορεί να μετατραπούν σε αντικείμενο περιφρόνησης και να οδηγήσουν σε σχολικό εκφοβισμό.
Είναι συχνό όταν οι γονείς συνειδητοποιούν ότι το παιδί τους είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού να κατακλύζονται από συναισθήματα ανησυχίας, τα οποία μπορεί να τους οδηγήσουν σε βιαστικές αποφάσεις (π.χ. να επικοινωνήσουν χωρίς διερεύνηση με την οικογένεια του παιδιού που εκφόβισε το δικό τους). Ωστόσο, είναι πολύ συχνό ο γονέας να μην γνωρίζει τι συμβαίνει στο παιδί του.
Υπάρχουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια για το αν δέχεται το παιδί σας σχολικό εκφοβισμό, μερικά από τα οποία μπορεί να είναι ότι:
- Εμφανίζει μια ξαφνική έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο ή αρνείται να πάει.
- Πηγαίνει στο σχολείο από διαφορετική διαδρομή από ότι συνήθως.
- Κλέβει λεφτά από το σπίτι.
- Είναι λυπημένο, σκυθρωπό, θυμωμένο ή φοβισμένο μετά από ένα μήνυμα ή τηλεφώνημα που δέχτηκε.
- Σταματά να μιλά για τους συνομηλίκους του και τις καθημερινές του δραστηριότητες.
- Έχει στομαχόπονους, πονοκεφάλους, κρίσεις πανικού, δεν μπορεί να κοιμηθεί ή κοιμάται υπερβολικά, είναι εξουθενωμένο.
«Τι κάνω όταν το παιδί μου εκφοβίζει;»
Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνετε αν μάθετε ότι το παιδί σας ασκεί σχολικό εκφοβισμό είναι να του μιλήσετε ανοιχτά για την κατάσταση. Ξεκαθαρίστε του με ήρεμο τρόπο ότι περιμένετε να ακούσετε τη δική του εκδοχή της ιστορίας.
Συζητώντας με το παιδί σας θα σας δοθεί η ευκαιρία να καταλάβετε την πηγή του προβλήματος και πιθανούς παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτό. Συζητείστε μαζί με το παιδί σενάρια κοινωνικής αλληλεπίδρασης, που πιθανόν είναι δύσκολο να χειριστεί, ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται κατάλληλα. Ακόμα, ένας άλλος βοηθητικός τρόπος για να αποτρέψετε το παιδί σας να το ξανακάνει, είναι να το ενθαρρύνετε να μπει στη θέση του ατόμου που δέχεται εκφοβισμό.
«Τι κάνω όταν το παιδί μου δέχεται σχολικό εκφοβισμό;»
Εφόσον εξακριβώσετε ότι το παιδί σας δέχεται εκφοβισμό είναι πολύ σημαντικό να συζητήσετε μαζί του και να του δείξετε ότι ακούτε με προσοχή όσα σας λέει. Θυμηθείτε ότι εσείς είστε ο ενήλικας και σκοπός είναι να ενδυναμώσετε το παιδί σας για να το χειριστεί αποτελεσματικά, οπότε είναι σημαντικό να φροντίσετε να μην έχετε ακραίες αντιδράσεις μπροστά του/της.
Τι άλλο μπορώ να κάνω;
- Βρείτε συμμάχους
- Εμπλακείτε
- Προετοιμαστείτε
- Διδάξτε του πώς να επιλύει προβλήματα
Ενθαρρύνοντας το παιδί σας να αναλάβει το ίδιο δράση, είτε από τη θέση κάποιου που εκφοβίζεται είτε από τη θέση κάποιου που βλέπει να εκφοβίζεται κάποιος μπροστά του, μαθαίνετε στα παιδιά σας σημαντικές δεξιότητες οι οποίες θα τους είναι χρήσιμες για την ολόπλευρη ανάπτυξη τους. Σκεφτείτε ότι αν κάθε παιδί αναλάβει δράση στη σχολική μονάδα τότε η μείωση του φαινομένου του εκφοβισμού γίνεται πιο δραστική.
Βιβλιογραφία
Χατζηχρήστου, Χ. (2011). Σχολική ψυχολογία. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Cook, C. R., Williams, K. R., Guerra, N. G., Kim, T. E., & Sadek, S. (2010). Predictors of bullying and victimization in childhood and adolescence: A meta-analytic investigation. School Psychology Quarterly, 25(2), 65-83.
Crapanzano, A. M., Frick, P. J., Childs, K., & Terranova, A. M. (2011). Gender differences in the assessment, stability, and correlates to bullying roles in middle school children. Behavioral Sciences & the Law, 29 (5), 677-694.
